2021 жылы Қазақстанның МҚҰ нарығында қандай өзгерістер болды

Беттің авторы

Арнұр Еркенбаев

2018 жылдан бері Zanimaem.kz порталы редакциясының штаттық сарапшысы, қаржы секторында 11 жылдан астам тәжірибесі бар.
KazCreditLine МҚҰ және Нұрбанкте жұмыс істеді. ҚазҰУ-де қаржы және несие мамандығы бойынша білім алған. Мәтіндерді жариялауға, ақпаратты тексеруге және аналитикаға жауапты.

Жаңартылған 05.08.2022 Автор: Арнұр Еркенбаев

2021 жыл Қазақстандағы микроқаржы ұйымдары үшін бетбұрыс кезеңі болды. 1 шілдеге қарай барлық банктік емес ұйымдар лицензия алуы керек болды, әйтпесе – қайта ұйымдастыру немесе тарату. Жаңа шешім компаниялардың қызметін ашық етуге және қаржылық қызметтерді тұтынушыларды қорғауға арналған. Осының аясында кейбір микроқаржы ұйымдары жұмысын тоқтатты, бірақ нарыққа жаңа ойыншылар шықты – олардың саны өткен жылы 5,7%-ға өсті.

2021 жылы МҚҰ нарығының құрылымы қалай өзгерді

Қазақстандағы МҚҰ нарығы 2021 жылы қызметтің негізгі көрсеткіштері бойынша өзгерістерге ұшырады:

• несие портфелінің көлемі 49,5%-ға өсті;
• активтер көлемі 46%-ға өсті.

2022 жылдың басында қазақстандық микроқаржы ұйымдарының несие портфелі 696,5 млрд теңгеден асты, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 66,6%-ға өсті. Клиенттердің негізгі бөлігін жеке тұлғалар құрады – 90%-дан астамы. Қарыз алушылардың жалпы санындағы заңды тұлғалар 6%-дан аспайды. Сонымен қатар, 3 айдан астам мерзімі өткен берешек сомасы да өсті – 7,4 жылғы 2021%-ға қарсы 6,2 жылдың соңында 2020%-ға.

Қазақстандағы қаржы институттарының құрылымында банктер негізгі үлесті құрағанымен, микроқаржы ұйымдарының үлесі де артып келеді. Егер 2014 жылы микроқаржы компаниялары 0,05% қарыз алған болса, 2021 жылы – қазірдің өзінде 1,6%.

Қазақстандағы жаңа МҚҰ

Жалпы, 2022 жылдың басындағы жағдай бойынша Қазақстанда 242 лицензия алынған микроқаржы ұйымдары, бір жыл бұрын олардың саны 229. 13 жаңа кәсіпорын жұмысын бастады:

• Зарплата+;
• кредит;
• POS несиесі;
• FinTechLab;
• CREDER;
• Сауда қаржысы;
• ABE Invest;
• Менің ақшам;
• ZaiMe;
• Ақша;
• №1 МҚҰ;
• N-Finance;
• Экспресс алдын ала.

Қазақстандағы ең ірі МҚҰ:

1. Компания жеке тұлғаларға, шағын және орта бизнеске тұтынушылық микронесие ұсынады. Сондай-ақ серіктестік салондарында автокөліктерді сатып алуға несие беру бағдарламалары бар. Қазақстанда 23 МҚҰ филиалы бар.
2. MyCar Finance. МҚҰ жеке тұлғадан пайдаланылған автокөлікті сатып алуға, оның ішінде кірісті растаусыз автокөлік несиесін береді. Ақшаны 20% бастапқы жарнамен 84 айға дейін алуға болады.
3. S Кәсіпорындар мен жеке тұлғаларға, соның ішінде өзін-өзі жұмыспен қамтушы мәртебесі бар адамдарға қаражат береді. Компания Қазақстандағы ең ірі қаржы тобы болып табылатын IDF Eurasia құрамына кіреді. Желіде жұмыс істейді.

Микроқаржы ұйымдарының ең көп саны Нұр-Сұлтан қаласында және облыста – 26 компания (10,7%), Шымкентте – 25 (10,3%), Қарағандыда – 21 (8,6%) жұмыс істейді. Алматы рекордсмен болды – мұнда МҚҰ жалпы санының 45%-ы дерлік тіркелген, олар барлық компаниялардың несие портфелінің 87%-ын құрайды.

Неліктен микроқаржы ұйымдары жұмысын тоқтатады

Өз қызметін заңдастыру қажеттілігіне байланысты Қазақстандағы көптеген микроқаржы ұйымдары жаңа жағдайларға бейімделе алмай, жұмысын тоқтатты. Бірақ жұмыстың нақты тоқтатылуынан басқа, МҚҰ санының азаюының басқа себептері бар:

1. Шағын компаниялар үлкен ойыншылармен біріктіре алады. Біріктіруден басқа, бірнеше шағын компанияларды бір компанияға біріктіруге, соның ішінде жарғылық капиталдың шегіне жетуге болады.
2. Жаңа заң талаптарын орындай алмағандықтан, МҚҰ өз қызмет саласын өзгертуі мүмкін, мысалы, несие беруден бас тартуы және кәсіби борышкерлер ретінде қайта даярлаудан өтуі мүмкін.
3. Кейбір компаниялардың көлеңкеге түсуі әбден мүмкін. «Сұр» несие берушілер клиенттерге заңсыз, лицензиясыз несие береді, ал ақша шығару шарттары құлдыққа айналады.

1 жылдың 2021 қыркүйегінен бастап ARRDF тіркеуден өтпеген және лицензия алмаған микроқаржы ұйымдарына қарсы сотқа шағымдануға мүмкіндігі бар. Егер талап қанағаттандырылса, олар жойылады.

Микронесие саласындағы өзгерістер

Заңнамалық түзетулер 2020 жылы қабылданды, бірақ 1 жылдың 2021 қаңтарынан бастап күшіне енді:

1. Лицензия қажет. Онсыз микроқаржы ұйымының жеке тұлғаларға да, кәсіпкерлерге де несие беруге құқығы жоқ. Сонымен қатар, бұл ереже несие серіктестіктері мен ломбардтарға әсер етті - олардың қызметі де лицензиялануға жатады.
2. Жарғылық және меншікті капитал 100 млн теңгеден кем емес (микроқаржы ұйымдары үшін). Біртіндеп ұлғайту қарастырылған – бұл сома микроқаржы ұйымдарына 2023 жылдың басында қолжетімді болуы керек.
3. Өзгерістер несиелік келісімдердің орындалуына да әсер етті. Олар, ең алдымен, қарыз алушыларға тиімді. Енді құжаттың басында ең өзекті ақпарат – пайыздық мөлшерлеме, несиенің жалпы сомасы, мерзімі, айыппұлдар мен өсімпұлдар сомасы көрсетілуі тиіс. Бұл клиентке шарттарды түсінуді жеңілдету және несиелеу туралы негізделген шешім қабылдау үшін жасалады. Келісім басқа нысанда болса, сот оны жарамсыз деп танып, клиентті айыппұлдардан немесе алымдардан босатуы мүмкін (бірақ қарыздан емес).

2021 жылдың басындағы жағдай бойынша 2200-ге жуық субъект тіркелмеген, олардың қатарында тек микроқаржы ұйымдары ғана емес, несие ұйымдары мен ломбардтар да бар. Олардың жартысынан көбі іс жүзінде жұмыс істемейді, 750-ге жуығы өз қызметін тоқтатқанын жариялады, тағы 247-де жарғылық капиталдың қажетті мөлшері жоқ.

Арнұр Еркенбаев