2022 жылы Қазақстандағы шағын несие нарығындағы жағдай: сенімді даму және заңдастыру

Беттің авторы

Арнұр Еркенбаев

2018 жылдан бері Zanimaem.kz порталы редакциясының штаттық сарапшысы, қаржы секторында 11 жылдан астам тәжірибесі бар.
KazCreditLine МҚҰ және Нұрбанкте жұмыс істеді. ҚазҰУ-де қаржы және несие мамандығы бойынша білім алған. Мәтіндерді жариялауға, ақпаратты тексеруге және аналитикаға жауапты.

Жаңартылған 05.08.2022 Автор: Арнұр Еркенбаев

Қазақстанда 246 ресми тіркелген микроқаржы ұйымы бар.Бұл сегментте тұрақты өсу байқалады, оның ішінде микроқаржы ұйымдарының жұмысына тәртіптің енгізілуіне байланысты: олар ломбардтармен және несие серіктестіктерімен бірлесіп өз қызметін заңдастыруға міндеттелді. . Қазірдің өзінде ең алдымен қарыз алушыларды қорғайтын нормативтік-құқықтық база бар. Бірақ мұндай өнімдерді әлі де негізінен жеке тұлғалар пайдаланады – шағын несиелердің 80%-ға жуығы жеке мақсаттарға беріледі.

2022 жылы Қазақстандағы шағын несие түрлері

Микронесие саласында несиенің шартты түрде екі түрі бар:

1. Қысқа мерзімді. Олардың ең жоғары мөлшері 50 АЕК-тен аспайды (1 АЕК – 3063 теңге). Мұндай шағын несиелердің мерзімі 1,5 айдан аспайды. Бұл несиелер «жалақы күні» пішіміне сәйкес келеді - оларды, мысалы, ірі сатып алулар немесе бизнесті кеңейту үшін пайдалануға болмайды.
2. Ұзақ мерзімді. Олардың сомасы 20000 61,3 АЕК – 5 млн теңгеден аспайды. Шарттар әртүрлі болуы мүмкін, кейбір шағын несиелер XNUMX немесе одан да көп жылға берілуі мүмкін. Негізінде мұндай өнімдер шағын және орта бизнеске арналған және классикалық банк несиелеріне ұқсас. Айырмашылық тіркеу процедурасында - қарыз алушыдан аз құжаттар талап етіледі, ал ақшаны тезірек алуға болады.

Микронесие секторында көптеген қамтамасыз ету бағдарламалары бар – ұзақ мерзімді микрокредиттер Көбінесе сіз тек автокөлікті немесе жылжымайтын мүліктің қауіпсіздігіне өтініш бере аласыз.

Қазақстан Республикасындағы микронесие нарығының көлемі

Соңғы 5 жылда берілген шағын несиелер көлемі 6–7 және 2017 жылдары тұрақты түрде 2018–2020%-ға өсті. 2019 және 2021 жылдары, әсіресе соңғы тоқсанда микронесие нарығы күрт өсті – тек 3 жылдың соңғы 2021 айында өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда несие 64%-ға көп берілді. Сандық тұрғыдан алғанда олардың саны 40 пайызға артық.

2021 жылдың қорытындысы бойынша OOMFD (тек МҚҰ ғана емес, сонымен қатар несиелік серіктестіктер мен ломбардтарды қамтитын микроқаржылық қызметпен айналысатын ұйымдар) негізгі көрсеткіштері:

Барлық OOMFD құрылымындағы активтердің ең үлкен үлесі МҚҰ-ға тиесілі. Олар шамамен 52% құрайды және 815,3 млрд теңгені құрайды. Несиелік серіктестіктер бойынша көрсеткіш төмен – 34,6% немесе шамамен 544 млрд теңге. Рейтингті ломбардтар қарыз алушыларға берген 212 млрд теңгемен (үлесі – 13,5%) аяқтады.

Несие алушылар негізінен микроқаржы ұйымдарына жүгінеді – барлық шағын несиелердің шамамен 54%-ы осында берілген. 2021 жылы шағын несиелер санының өсімі 70%-дан астамды құрады. Несиелік серіктестіктерде 500 жылы халық 2021 млрд теңгеге жуық несие берді (3,6 жылмен салыстырғанда +2020%). Ломбардтардың үлесі 10 пайызға да жетпейді. Бірақ бір жыл ішінде олар 17 пайызға дерлік көп несие берді – 131 миллиард теңге.

Микрокредиттер бойынша мөлшерлемелер

Қазақстан Республикасының Ұлттық статистикалық бюросы барлық шағын несиелердің 90%-дан астамы кепілсіз берілгенін, сондықтан тәуекелді деп есептелетінін атап өтеді. Тиісінше, МҚҰ оларға осы тәуекелдердің орнын толтыру үшін жоғары пайыздық мөлшерлемені ұсынады:

• халық үшін орта есеппен 30%-ға жуық, бірақ кезең мен мөлшерге байланысты – 11-ден 53%-ға дейін;
• заңды тұлғалар үшін орташа мөлшерлеме жылдық 23% құрайды.

Бұл ретте, кәсіпкерлер үшін мерзімі 1 жылға дейінгі қысқа мерзімді несиелер бойынша ең төменгі мөлшерлеме 9 пайыз, ал ұзақ мерзімді бағдарламалар үшін ең жоғары мөлшерлеме жылына 47 пайыз болып белгіленді.

Микроқаржы ұйымдары үшін де, банктер үшін де жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі (AERR) бүгінде 56%-дан аспауы керек. Номиналды құн жиі 40%-дан асады. Айтпақшы, мұндай жоғары көрсеткіш микроқаржы секторы үшін супер пайдаға мүлдем кепілдік бермейді – барлық несиелердің 90%-ға жуығы тартылған қаражатпен берілген. Номиналды мөлшерлеме инвесторларға (жергілікті немесе шетелдік) сыйақыдан тұрады, шамамен 15% операциялық шығындарға кетеді. Микроқаржы ұйымдарының маржасы орта есеппен 5%-дан аспайды, одан корпоративтік табыс салығы да төленеді.

Қарыз алушылар ақшаны қайдан алады және көбінесе қайда жұмсайды?

Көбінесе шағын несиелер Алматыда алынады – микронесие нарығының 60%-дан астамы осында орналасқан. Берілген несиелер көлемі бойынша Нұр-Сұлтан екінші орында – мегаполис жалпы көлемнің 11 пайыздан сәл астамын алады. Бұл ретте Алматыда жеке тұлғаларға несие беріп, қысқа мерзімді бағдарламаларды, ал Нұр-Сұлтанда кәсіпкерлікті дамытуға ақша шығару үшін заңды тұлғаларға несие беруді жиі жүргізеді.

Шағын несие нарығы Павлодар, Маңғыстау және Атырау облыстарында аз дамыған. Соңғысында, мысалы, 2021 жылдың төртінші тоқсанында шағын несиелер бар болғаны 1 млрд теңгеге және тек жеке тұлғаларға берілген. Салыстыру үшін айта кетейік, осы кезеңде Нұр-Сұлтанда 45 миллиард теңгеден астам сомаға шағын несие берілді, ақшаның басым бөлігі кәсіпкерлерге 38,5 миллиард теңге берілді.

Несие алушы микрокредиттерді не үшін алады:

• 69% – жеке мақсаттар (жабдық сатып алу, жөндеу, саяхаттау, емдеу және т.б.);
• 31% – бизнес мақсаттары.

Кәсіпкерлер қарыз қаражатын келесідей жұмсайды:

• 85% – ОЖ толықтыру;
• 10% – ОЖ сатып алу;
• 5% – кәсіпкерлік нысандарды салу, қайта құру және т.б.

Айтпақшы, микрокредиттер беруге арналған қаражат көздерінің құрылымында микроқаржы ұйымдарының көпшілігінде өз ақшасы мен жергілікті және шетелдік инвесторлардан тартылған ақшалай қаражаттың шамамен бірдей сомасы бар. Ал құрылымның тек 1,5 пайызға жуығын бюджеттен бөлінген қаражаттар алып отыр.

Қазақстан Республикасының микронесие нарығын не күтіп тұр

Микронесие нарығы сапалы өзгерістерді бастан кешіруде. Мұның бірнеше себептері бар:

1. Микроқаржы ұйымдарының санының артуына және шағын несиелерге сұраныстың артуына байланысты, соның ішінде пандемия жағдайында несие портфелі тек соңғы 3 жылда үш есеге жуық өсті. Онлайн несиелеу секторын реттеу және оның дәстүрлі МҚҰ-мен бірігуі қарыз алушылар үшін ұсыныстардың санын көбейтті, бірақ олар әлі де жеткіліксіз.
2. Облигациялар нарығындағы негізгі ойыншылардың орналастыруы. Олардың арасында, мысалы, «OnlineKazFinance» және TAS Finance Group. 1,5 жылдың басынан бергі 2020 жылдың ішінде облигацияларды орналастыру көлемі 30 миллион доллардан астам және 9 миллиард теңгеге жуықтаған.
3. Микроқаржы ұйымдары арқылы шағын және микро бизнесті мемлекеттік қолдау. 2019 жылдың соңынан бастап іске асырылып жатқан «Бизнестің жол картасы» бағдарламасына МҚҰ енгізілді. Енді кәсіпкерлер субсидияланатын мөлшерлемелер мен мемлекеттік кепілдіктерді, соның ішінде банктерден ғана емес, микроқаржы ұйымдары арқылы да ала алады.
4. Цифрландыру. Қазірдің өзінде көптеген микроқаржы ұйымдары өтінімдерді өз веб-сайтында онлайн қабылдайды. Бұл өңдеу уақытын айтарлықтай қысқартады – өтінішті алдын ала қарау орта есеппен 10-15 минутты алады, бұл үшін клиентке ең аз құжаттар пакеті қажет: көбінесе телефон нөмірі, сауалнама және ЖСН. Сонымен қатар, көптеген компаниялар кеңселерге бармай-ақ карталарға несие аударымдарын енгізуде.

Дамудың шектеуші факторы микрокредит саласындағы заңнаманы қатайту болуы мүмкін. Мысалы, 2021 жылдың сәуірінен бастап микроқаржы ұйымдары стандартты деректерден басқа клиенттен электрондық қолтаңбаны сұрауы немесе биометриялық сәйкестендіруді енгізуі қажет. Сонымен қатар, несие алушылардың құқықтарын қорғау бағытында да біршама жұмыстар атқарылды. Атап айтқанда, бір жылдан астам уақыт ішінде МҚҰ несиенің негізгі параметрлерін клиенттерге мүмкіндігінше қолжетімді ету керек – жалпы құны (FCC) енді келісімнің басты бетінде көрсетіледі.

Микронесие нарығының ең ірі ойыншылары – KMF және Solva – банктерге айналу жалғасуда. Болжам бойынша, келесі жылы заңнамаға өзгерістер енгізіліп, басқа компаниялар да осы жолмен жүруі мүмкін.

Арнұр Еркенбаев